Interpretacje rozwoju biologii ewolucyjnej

Interpretacje rozwoju biologii ewolucyjnej na przełomie XIX i XX wieku

Autorzy: Michał Jakub Wagner

Recenzenci: Włodzimierz Ługowski, Zbigniew Wróblewski

Sposób cytowania:

Wagner, M. J. (2020). Interpretacje rozwoju biologii ewolucyjnej na przełomie XIX i XX wieku. Warszawa: Liberi Libri. https://doi.org/10.47943/lib.9788363487478

Spis treści

Wstęp

Rozdział 1: Zarys historii rozwoju biologii ewolucyjnej na przełomie XIX i XX wieku w perspektywie tzw. zaćmienia darwinizmu
1.1. Początki biologii ewolucyjnej
1.1.1. Zaczątki koncepcji transmutacjonistycznych
1.1.2. Darwinizm
1.1.3. Selekcjonizm
1.2. Neolamarkizm
1.2.1. Źródła neolamarkizmu
1.2.2. Neolamarkizm teleologiczno-kreacjonistyczny
1.2.3. Neolamarkizm ortogenetyczny
1.2.4. Neolamarkizm środowiskowy
1.3. Teorie ortogenezy
1.3.1. Początki teorii ortogenezy
1.3.2. Arystogeneza
1.3.3. Nomogeneza
1.4. Mendelizm
1.4.1. Mutacjonizm
1.4.2. Saltacjonizm
1.4.3. W kierunku syntetycznej teorii ewolucji

Rozdział 2: Propozycje interpretacji okresu „zaćmienia” darwinizmu
2.1. Interpretacja Ernsta Mayra (klasyczna)
2.1.1. Struktura teorii Karola Darwina
2.1.2. Pierwsza rewolucja darwinowska a „zaćmienie” darwinizmu
2.1.3. Druga rewolucja darwinowska i syntetyczna teoria ewolucji
2.2. Koncepcja Petera J. Bowlera (rewolucja niedarwinowska)
2.2.1. Krytyka „rewolucji darwinowskiej”
2.2.2. Rewolucja niedarwinowska
2.2.3. Reinterpretacja okresu „zaćmienia” darwinizmu
2.3. Stanowiska Davida Hulla i Marka A. Largenta (interfaza darwinizmu)
2.3.1. Darwinizm jako byt historyczny
2.3.2. Koncepcja „interfazy” darwinizmu
2.3.3. Przyszłość badań nad „zaćmieniem” darwinizmu

Rozdział 3: Analiza krytyczna interpretacji okresu „zaćmienia ” darwinizmu
3.1. Krytyka interpretacji klasycznej
3.1.1. Wigowski charakter historii problemowej
3.1.2. Lovejoyanizm i anachronizm
3.1.3. Postęp nauki jako rozwój konceptów
3.1.4. Eksternalizm i internalizm a problem demarkacji
3.2. Krytyka idei rewolucji niedarwinowskiej
3.2.1. Zagadnienie adekwatności zastosowania modelu rozwoju nauki w ujęciu Thomasa Kuhna do analizy „zaćmienia” darwinizmu
3.2.2. Rewolucja niedarwinowska a monizm poznawczy
3.2.3. Problem psychologizmu
3.3. Krytyka koncepcji „interfazy” darwinizmu
3.3.1. Zagadnienie metafory doboru naturalnego w filozofii nauki Davida Hulla
3.3.2. Triumfalistyczny charakter „interfazy” darwinizmu
3.3.3. Nieuniknioność prezentyzmu w historii i filozofii nauki
3.4. Podsumowanie analizy krytycznej i wstęp do poszukiwania nowej interpretacji „zaćmienia” darwinizmu

Rozdział 4: Propozycja nowej interpretacji okresu „zaćmienia” darwinizmu
4.1. Charakterystyka filozofii nauki w ujęciu Larry’ego Laudana
4.1.1. Eksplanacyjny model rozwoju nauki
4.1.2. Siateczkowy model racjonalności naukowej
4.1.3. Synteza modelu eksplanacyjnego i modelu siateczkowego w ramach koherencyjnej teorii rzeczywistości
4.2. Rekonstrukcja teorii niedarwinistycznych w ramach siateczkowego modelu racjonalności naukowej
4.2.1. Neolamarkizm
4.2.2. Teorie ortogenezy
4.2.3. Mendelizm
4.3. Nowa interpretacja rozwoju biologii ewolucyjnej na przełomie XIX i XX wieku

Zakończenie

Podziękowania

Bibliografia

Michał Wagner – doktor nauk humanistycznych w zakresie filozofii, pracownik badawczo-dydaktyczny w Zakładzie Filozofii Przyrody, Instytutu Filozofii UKSW. Autor artykułów naukowych z zakresu historii i filozofii nauki. Jego zainteresowania naukowe skupiają się na filozoficznej problematyce związanej z biologią ewolucyjną, historią darwinizmu oraz metodologią historii nauki.

Fragmenty recenzji

Zbigniew Wróblewski

Rozprawa stanowi studium z zakresu historii i filozofii nauki na temat głównych interpretacji tzw. „zaćmienia darwinizmu” na przełomie XIX i XX wieku. Autor dokonuje przeglądu najważniejszych koncepcji tłumaczących mechanizmy „zaćmienia”, polemizuje z nimi oraz prezentuje alternatywną w stosunku do nich koncepcję wyjaśniającą dzieje teorii ewolucji Karola Darwina. (…) Patrząc przez pryzmat triad filozoficznych (ontologia, metodologia, aksjologia) na nurty niedarwinowskie – zdaniem Autora – można zrozumieć okres „zaćmienia” w sposób całkowicie internalistyczny. Zwieńczeniem tych rekonstrukcji historiograficznych, jest próba interpretacji samej teorii Darwina, w zaproponowanym modelu filozoficznym. Triada instancji, którą można wydobyć z teorii ewolucji, jest niespójna. Darwin zakładał antyesencjalistyczną koncepcję gatunku (populacyjna wizja gatunku), metodologię opartą na założeniach esencjalistyczną (używanie taksonomii Linneusza) oraz aksjologię określającą jako główny cel teorii – wyjaśnienie powstawania gatunków (proces ciągły, który nie ma wyraźnych granic w genezie gatunku), a nie powstania gatunków jak u neolamarkistów, co implikuje esencjonalistyczną wizję gatunku. Ta niespójność (inne koncepcje gatunku implikowane przez ontologię i metodologię) rodziła problem konceptualny – dwa różne pojęcia gatunku funkcjonujące w jednej teorii, co mogło być przyczyną odrzucenia teorii ewolucji na rzecz teorii nie borykających się niespójnością.

Włodzimierz Ługowski

Pytanie wyjściowe postawione przez Autora monografii brzmi: „dlaczego niektórzy przyrodnicy z przełomu XIX i XX wieku odrzucali darwinizm, pomimo tego, że był on teorią lepszą i możliwą do uzgodnienia z posiadanymi przez nich danymi empirycznymi?”. Zdaniem Autora stwierdzić można, że kwestia ta podnoszona jest rzadko, a jeśli już, to większość historyków i filozofów nauki piszących o tym okresie wskazuje na „pozanaukową” czy wręcz „irracjonalną” motywację ewolucjonistów niedarwinowskich. Otóż narracja taka stwarzać ma wrażenie, że rozwój ewolucjonizmu miał charakter „linearny”: następował przez ciągłe poprawianie i udoskonalanie pierwotnego pomysłu Darwina. Tymczasem – jak twierdzi Autor – taka „kumulatywistyczna wizja” trudna jest do utrzymania w konfrontacji z materiałem historycznym, który świadczy, że teoria doboru naturalnego nie była aż tak wpływowa, a nawet przez długi czas była ignorowana przez społeczność naukową. Autor świadomie i programowo angażuje się zatem w pewien konflikt w gronie historyków i filozofów nauki: sam opowiada się po jednej ze stron i bierze niejako w obronę sporą grupę przyrodników, których udział w postępie wiedzy niesłusznie, jego zdaniem, jest marginalizowany.