
Kultura konsumpcji – wartości, cele, dobrostan. Psychologiczne aspekty zjawiska
Zawadzka, A. M., Niesiobędzka, M., Godlewska-Werner, D. (red.). (2014). Kultura konsumpcji – wartości, cele, dobrostan. Psychologiczne aspekty zjawiska. Warszawa: Liberi Libri.
Spis treści
Wprowadzenie
Część 1. Świat wartości i potrzeb w kulturze konsumpcji
Anna Maria Zawadzka
Wartości, cele i dobrostan w kulturze konsumpcji
Sergiu Băltătescu
Efekt wyjątkowości: formy, dziedziny, skutki jednostkowe i społeczne. Przegląd literatury
Część 2. Rodzina, dzieci i młodzież w kulturze konsumpcji
Aleksandra Lewandowska-Walter
Transmisja wartości w rodzinie
Sabina Kołodziej
Dzieci i młodzież w świecie ekonomii – wiedza oraz aktywność ekonomiczna młodych Polaków
Małgorzata Niesiobędzka
Dzieci i młodzież jako konsumenci. Wyzwania i zagrożenia
Michał Brzeziński, Izabella Adrych-Brzezińska
Możliwości ochrony dzieci przed reklamami produktów z wysoką zawartością soli, cukrów i tłuszczy. Próba analizy stanu prawnego oraz propozycji rozwiązań
Część 3. Praca w kulturze konsumpcji
Paweł Jurek
Hierarcha wartości zawodowych osób poszukujących pracy
Dorota Godlewska-Werner, Sylwia Celińska, Zdzisław Nieckarz
Konsumpcjonizm w pracy znakiem naszych czasów?
dr hab. Anna Maria Zawadzka – profesor Uniwersytetu Gdańskiego. Kierownik Zakładu Psychologii Ekonomicznej i Psychologii Organizacji. Bada wartości w świecie konsumpcji i ich związki z dobrym samopoczuciem, szczęściem i dobrymi relacjami z innymi. Badania prowadzi w zespole badawczym Laboratorium Psychologii ekonomicznej i organizacji. Zdobytą wiedzę popularyzuje poprzez działalność w Stowarzyszeniu Laboratorium Psychologii ekonomicznej i organizacji.
dr hab. Małgorzata Niesiobędzka – pracuje jako adiunkt w Zakładzie Psychologii Ekonomicznej i Psychologii Organizacji na Uniwersytecie Gdańskim. Zajmuje się badaniem uwarunkowań zachowań ekonomicznych oraz analizą procesu socjalizacji ekonomicznej. W swoich badaniach koncentruje się na zagrożeniach płynących z niewłaściwej socjalizacji konsumenckiej.
dr Dorota Godlewska-Werner – adiunkt w Zakładzie Psychologii Ekonomicznej i Psychologii Organizacji w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego. W pracy dydaktycznej i naukowej zajmuje się zagadnieniami związanymi z szeroko rozumianą psychologią pracy. Koncentruje się głównie na aspektach rozwoju pracowników, efektywności pracy i działań rozwojowych oraz zachowaniach patologicznych w organizacji. Autorka i współautorka metod diagnostycznych i artykułów naukowych z obszaru psychologii pracy.
dr Izabela Adrych-Brzezińska – absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, doktor nauk prawnych, jak i adwokat przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku. Ukończyła również Chicago Kent College of Law Szkołę Prawa Amerykańskiego przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego w Gdańsku. Pracuje w Katedrze Prawa Cywilnego na Wydziale Prawa i Administracji UG, a także sprawuje opiekę merytoryczną nad Kołem Naukowym Prawa Medycznego „Primum Non Nocere”. Wykłada też na Studiach Podyplomowych Prawa Medycznego dla Prawników przy UMK w Toruniu. Współpracuje z Kancelarią, łącząc wiedzę teoretyczną z praktyką pomocy prawnej dla podmiotów leczniczych i lekarzy.
prof. Sergiu Baltatescu – profesor socjologii na University of Oradea w Rumunii. Kierownik Katedry Socjologii i Pracy Społecznej. Autor licznych artykułów na temat uwarunkowań społecznych dobrostanu. Członek wielu międzynarodowych projektów badawczych w dziedzinie dobrostanu i jakości życia (np. International well-being group, World Database of Happiness – Scale Calibration Study). Redaktor czasopism – Romanian Sociology, redaktor Journal of Social Research and Policy, członek licznych komitetów redakcyjnych znaczących publikacji naukowych w dziedzinie jakości życia (np. Social Indicator Research, International Journal of Happiness and Development, Journal of Happiness and Well-Being).
dr n. med. Michał Brzeziński – lekarz pediatra. Autor i koordynator Programu „6-10-14 dla Zdrowia” – pierwszego w Polsce kompleksowego programu przeciwdziałania chorobom cywilizacyjnym u dzieci (Nagroda KnowHelath w 2012 r.). Absolwent Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku. Rezydent w Klinice Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Programów Zdrowotnych. Specjalista leczenia otyłości (Certyfikat Międzynarodowego Towarzystwa Badań nad Otyłością – SCOPE). Specjalista marketingu społecznego w zdrowiu oraz zarządzania programami zdrowotnymi. Konsultant naukowy systemów informatycznych dotyczących wykorzystania nowych technologii IT do celów promocji zdrowia i profilaktyki chorób (eHealthPromotion). Współautor publikacji naukowych dotyczących zdrowia. Laureat konkursu Super Talenty w medycynie w roku 2012. Członek Zespołu Doradców Komisji Spraw Społecznych i Ochrony Zdrowia Rady Miasta Gdańsk. Stypendysta Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe w 2012 roku.
dr Sylwia Celińska – absolwentka Instytutu Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego, prezes Stowarzyszenia Coachingu Biznesowego, którego głównym celem jest promowanie idei coachingu jako narzędzia rozwoju zawodowego. Zajmuje się doradztwem biznesowym z zakresu efektywności organizacji i zmian organizacyjnych, współpracuje z kilkoma uczelniami wyższymi. Autorka licznych publikacji z zakresu psychologii i zarządzania (np. Psychologia Coachingu Biznesowego. Gdańsk: Harmonia Universalis, 2013).
dr Paweł Jurek – adiunkt w Instytucie Psychologii UG, konsultant w firmie badawczo-doradczej IE-TC. Posiada kilkuletnie doświadczenie menedżerskie w pracy w korporacji, m.in. jako Dyrektor Działu Badań i Rozwoju. Od dziesięciu lat wdraża projekty z zakresu audytów kompetencyjnych, oceny w miejscu pracy metodą 180 i 360 stopni, Assessment & Development Center, Systemów Okresowej Oceny Pracowników, Systemów Zarządzania Kompetencjami, tworzenia narzędzi diagnostycznych „szytych na miarę”, badań satysfakcji pracowników, badań poziomu stresu organizacyjnego, analizy danych. Autor i współautor wielu metod diagnostycznych oraz publikacji z obszaru psychologii organizacji i zarządzania. Współpracuje z grupą firm szkoleniowo-doradczych, w której znajdują się m.in.: HPS, NAVIGO Grupa, TENEO. Prowadzi szkolenia oraz zajęcia z zakresu metodologii badań psychologicznych, metodologii badań społecznych dla doradców zawodowych, psychologii kompetencji zawodowych, zarządzania kompetencjami (w tym warsztaty dla menedżerów), Audytu Kompetencyjnego, stresu zawodowego, narzędzi dopasowania zawodowego, testów psychologicznych oraz konstrukcji narzędzi A&DC. Realizuje zajęcia dla Uniwersytetu Gdańskiego, Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej, Akademii im. L. Koźmińskiego.
dr Sabina Kołodziej – psycholog i ekonomistka, adiunkt w Katedrze Psychologii Ekonomicznej Akademii Leona Koźmińskiego. Zajmuje się problematyką psychologicznych uwarunkowań zachowań ekonomicznych oraz socjalizacją ekonomiczną, w tym znaczeniem wiedzy o gospodarce w podejmowaniu przez ludzi decyzji ekonomicznych. Autorka artykułów naukowych oraz rozdziałów w monografiach naukowych, a także współautorka książki Uwikłani w świat pieniądza i konsumpcji. O socjalizacji ekonomicznej dzieci i młodzieży. Wiceprezes Akademickiego Stowarzyszenia Psychologii Ekonomicznej (ASPE) oraz członkini innych towarzystw naukowych. m.in. International Association for Research in Economic Psychology (IAREP).
dr Zdzisław Nieckarz – trener, doradca biznesowy, coach. Od wielu lat prowadzi programy doradcze dla kadry menedżerskiej m.in. z zakresu motywacji i zarządzania potencjałem pracowników. Pracował z PZU SA, ZUS, Allianz SA, UNIQA SA, Grupa Remontowa SA, PLL Lot SA, Orbis SA, Cementownia Górażdże SA, Drukarnia Skarbowa SA, Irena Eris. Kierownik Pracowni Psychologii Badań Biznesu w Instytucie Psychologii UG oraz Studiów Podyplomowych Psychologia Przywództwa w Organizacjach. Współpracuje z organizacjami, których celem jest propagowanie wiedzy o efektywnych sposobach zarządzania. Autor publikacji z zakresu psychologii (np. Psychologia motywacji w organizacji, Warszawa: Difin, 2011; Psychologia Coachingu Biznesowego, Gdańsk: Harmonia Universalis, 2013).
dr Aleksandra Lewandowska-Walter – adiunkt w Zakładzie Badań nad Rodzina i Jakością Życia w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego oraz biegły psycholog w Rodzinnym Ośrodku Diagnostyczno-Konsultacyjnym w Sopocie. W rozprawie doktorskiej zajmowała się specyfiką relacji w systemie rodziny zrekonstruowanej. Publikacje naukowe jej autorstwa dotyczą głównie funkcjonowania rodzin alternatywnych, w kryzysie oraz z uzależnieniami, ujmowanego w perspektywie systemowej. Jest członkiem stowarzyszeń polskich i zagranicznych. Prowadzi konsultacje systemowe dla par i rodzin.
Bogdan Mróz
W społeczeństwach XXI wieku konsumpcja jest nie tylko kołem zamachowym współczesnych systemów ekonomicznych, czynnikiem indukującym i stymulującym wzrost gospodarczy, ale urasta do rangi naczelnego imperatywu procesów gospodarowania, dla wielu osób i grup społecznych staje się wartością autoteliczną, raison d’être ich egzystencji, ujawniając swój potencjał dystynkcyjny i stratyfikacyjny. O ile ekonomiczne, socjologiczne i kulturowe aspekty zachowań konsumenckich są relatywnie dobrze opisane w istniejącej literaturze (zwłaszcza anglojęzycznej), to ciągle brakuje, w szczególności na polskim rynku, zwartych, kompleksowych opracowań analizujących psychologiczne aspekty funkcjonowania współczesnych społeczeństw konsumpcyjnych.
W tym kontekście na uwagę zasługuje książka „Kultura konsumpcji – wartości, cele, dobrostan. Psychologiczne aspekty zjawiska” przygotowana pod redakcją Anny Marii Zawadzkiej, Małgorzaty Niesiobędzkiej i Doroty Godlewskiej-Werner, wypełniająca lukę w polskiej literaturze przedmiotu.
Recenzowane opracowanie jest dziełem zbiorowym, owocem pracy zespołu 11 autorów, naświetlających omawianą problematykę z różnych punktów widzenia. Wybór zagadnień analizowanych w publikacji uważam za bardzo trafny i ważny zarówno z poznawczego, jak i pragmatycznego punktu widzenia.
Opracowanie składa się ze wstępu i 8 tekstów różnych autorów przypisanych do trzech części (część 1. „Świat wartości i potrzeb w kulturze konsumpcji”, część 2. „Socjalizacja i kultura konsumpcji” i część 3. „Praca w kulturze konsumpcji”). Uważam zaproponowaną segmentację treści książki za uzasadnioną merytorycznie i kompozycyjnie: w części pierwszej omówiono zagadnienia ogólniejsze, przygotowujące kontekst teoretyczny dla dalszych rozważań dotyczących dorastania dzieci w kulturze konsumpcyjnej oraz relacji między konsumpcjonizmem a środowiskiem pracy.
Jak już wspomniałem, opracowanie jest dziełem 11 autorów, którzy starają się przybliżyć czytelnikowi różne aspekty i formy oddziaływania współczesnej kultury konsumpcyjnej. Publikację otwiera wstęp, w którym klarownie zarysowano główny cel i przesłanki podjęcia tematu oraz przedstawiono krótką charakterystykę poszczególnych opracowań.
W części pierwszej zamieszczono dwa opracowania: Anny Marii Zawadzkiej Wartości, cele i dobrostan w kulturze konsumpcji oraz Sergiu Baltatescu Personal uniqueness effect: forms, domains, individual and societal outcome. A review paper. Stanowią one dobre wprowadzenie merytoryczne i kanwę teoretyczną dla dalszych, bardziej szczegółowych zagadnień scharakteryzowanych w części drugiej i trzeciej.
Druga, względnie jednorodna grupa zagadnień, dotyczy psychologicznych i psychospołecznych uwarunkowań funkcjonowania dzieci i młodzieży w warunkach ekspansywnej kultury konsumpcyjnej. Uważam podjęcie tej problematyki za niezwykle ważne, ponieważ osobowość dzieci i dorastającej młodzieży jest plastyczna, łatwa do formowania m.in. poprzez „obróbkę medialną” i podatna na wzorce, które niekoniecznie służą wszechstronnemu, harmonijnemu rozwojowi człowieka.
Ostatni blok tematyczny – chociaż oczywiście nie najmniej ważny – dotyczy bardzo interesujących zagadnień związanych z relacją między konsumpcjonizmem a środowiskiem pracy. Na pozór wydają się to odległe merytorycznie kwestie, jednak po uważnej lekturze dwóch opracowań składających się na tę część czytelnik dochodzi do wniosku, że filozofia konsumpcjonizmu przenika do różnych sfer życia człowieka, w tym również do środowiska pracy. Uzasadnione wydaje się zatem mówienie o zjawiskach, które można byłoby określić jako merkantylne podejście do własnej kariery zawodowej, „kupowanie doświadczeń”, komercjalizacja wizerunku profesjonalnego, komponowanie, retuszowanie i stylizowanie własnego curriculum vitae itp.
Moim zdaniem sekwencja wątków merytorycznych zaproponowana przez redaktorów naukowych omawianej publikacji, uwzględniająca wyodrębnienie względnie jednolitych bloków tematycznych, służy logicznej ekspozycji omawianych problemów. Można sobie również wyobrazić inne uporządkowanie zebranego materiału bez wyróżniania poszczególnych części (bloków tematycznych) wymagające pewnych drobnych zabiegów kompozycyjnych, np. ułożenia tekstów w innej kolejności, jednak konwencja przyjęta w książce wydaje się sensowna i uzasadniona.
W moim przekonaniu opracowanie stanowi wartościową monografię poświęconą wybranym psychologicznym aspektom i uwarunkowaniom funkcjonowania współczesnych społeczeństw, „zanurzonych” w kulturze konsumpcji ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z wpływem kultury konsumpcyjnej na dzieci i młodzież oraz upowszechniania się wartości komercyjnych, merkantylnych w środowisku pracy współczesnego człowieka.
Niewątpliwym atutem opracowania jest świeżość spojrzenia na zagadnienia, które umykają uwadze ekonomistów i socjologów; perspektywa psychologiczna, wyznaczająca kierunek rozważań Autorów recenzowanej publikacji dostarcza nowych, inspirujących impulsów do dalszych badań i analiz omawianej problematyki.
Biorąc powyższe pod uwagę, rekomenduję wydanie recenzowanego opracowania w postaci tematycznie sprofilowanej monografii, wyrażając nadzieję, że przyczyni się ona do wzbogacenia dorobku polskich badaczy zajmujących się kulturą konsumpcji.
Grażyna Wąsowicz-Kiryło
Obszerna recenzja zbioru oraz każdego rozdziału oddzielnie została wykorzystana do poprawienia wskazanych usterek oraz udoskonalenia pracy.