Style poznawcze a religijność

Jacek Śliwak

Przedstawiona do recenzji rozprawa, ze względu na swoje treści, leży na pograniczu kilku dyscyplin psychologicznych. Zawiera ona problemy psychologii religii, psychologii społecznej, osobowości i psychologii różnic indywidualnych. Wszystkie wymienione subdyscypliny psychologiczne są w oczywisty sposób ze sobą powiązane i wzajemnie się uzupełniają. Za wiodącą dyscyplinę prezentowanej pracy należy chyba uznać psychologię religii, gdyż w pracy zmienna religijności ma status zmiennej wyjaśnianej. Rozwój psychologii religii jest w ostatnim czasie bardzo dynamiczny. Obecnie wielu psychologów, również tych rozpoczynających swoją karierę naukowca-badacza, zainteresowało się psychologią religii. Ciekawą rzecz zauważył jeden z czołowych europejskich psychologów religii prof. Dirk Hutsebaut. Na II Międzynarodowej Konferencji Psychologii Religii i Duchowości, która odbyła się na KUL-u D. Hutsebaut stwierdził, że według jego obserwacji, psychologia religii bardzo dynamicznie rozwija się w Polsce w przeciwieństwie do innych krajów europejskich (Śliwak, Zarzycka, 2015).

W tą ważną i szeroką problematykę psychologii religii wpisuje się praca ks. Piotra Szydłowskiego, który próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy istnieją powiązania między stylami poznawczymi, a stylami wierzenia oraz „(…) czy istnieją takie preferencje w stylach, które sprzyjają kształtowaniu się Symbolicznej afirmacji i Literalnej afirmacji”.

Struktura pracy (…) jest jasna, dobrze dostosowana do badanego problemu i mieści się w kanonie metodologicznym prac empirycznych. Opis zmiennych w części teoretycznej dokonany jest w sposób profesjonalny. Autor wykazał się znajomością współczesnej literatury przedmiotu. Wykład prowadzony jest w sposób jasny i logiczny. Doktorant udowodnił, że umiejętnie posługuje się metodami badawczymi i zna zasady adaptowania narzędzi badawczych. Ks. mgr P. Szydłowski przeprowadził badania, można chyba powiedzieć bez żadnej przesady, ogromnie pracochłonne. Ponadto na podkreślenie zasługuje przeprowadzenie badań pilotażowych, przynajmniej na etapie adaptacji narzędzi badawczych. Przeprowadzenie takich badań świadczy o rzetelnym podejściu do programu badawczego. Autor rozprawy w klarowny sposób planuje i realizuje badania naukowe. Fakt ten dobrze świadczy o metodologicznym i psychometrycznym przygotowaniu ks. mgr. P. Szydłowskiego. Całość rozprawy wskazuje, na to że Doktorant dobrze opanował warsztat badań naukowych i jest osobą kompetentną w pracy naukowej. (…)

Czesław Nosal

Problem badawczy podjęty w rozprawie dotyczy weryfikowania relacji między stylami poznawczymi a postawami religijnymi. Autor traktuje style poznawcze jako zmienne niezależne wyjaśniające te postawy. Ukierunkowanie badań na empiryczną weryfikację tych relacji uważam za wartościową próbę oceny/interpretacji znaczenia poznawczych determinant postaw religijnych. Uzasadniając podejmowany kierunek badań, autor słusznie stwierdza, że dotychczasowa wiedza o związkach stylów poznawczych z postawami religijnymi jest fragmentaryczna (s. 75). Nie ocenia jednak dokładnie, po której stronie relacji w parze style poznawcze – postawy religijne występuje większy zakres niewiedzy i mniejszy stopień precyzji w pomiarze uwzględnianych zmiennych empirycznych. Problem główny tkwi w tym, że style poznawcze charakteryzowane są jako różnice indywidualne w sposobach, a więc w formie, przetwarzania różnego typu informacji, a nie w treści przekonań. Można więc postawić pytanie, czy współmierne do stylów pozostaje sklasyfikowanie i pomiar postaw religijnych? Mam w tym zakresie wątpliwości. Autor wybiera klasyfikację postaw religijnych wg Wulffa, która jest w dużym stopniu zasadna w kontekście problemu podjętego w rozprawie. Jednakże oparty na niej pomiar postaw religijnych jest niepełny, ponieważ koncentruje się wyraźnie na formie tych postaw, a nie na treści sądów związanych z przekonaniami określonego systemu religijnego, tj. z jego dogmatyką. Nie czynię z tego poważniejszego zarzutu pod adresem rozprawy, zwracam tylko uwagę na trudności w pomiarze postaw/przekonań religijnych. Wagę tego problemu dokładnie analizuje wybitny semiotyk, prof. Jerzy Pelc (2018). Z analizy tej wynika ważny wniosek, że pomiar religijności jest niepełny bez wnikania w treść przekonań z zakresu dogmatyki religijnej. Nawiasem dodać warto, że wszelkie pomiary postaw religijnych („religijności” jak się pisze w rozprawie) są obciążone tą ułomnością.

(…)

Autor rozprawy, w części teoretycznej, przedstawia literaturę z zakresu psychologii stylów poznawczych i niektórych koncepcji (taksonomii) postaw religijnych. Ze zbioru około 20 stylów poznawczych, różnego kalibru, wybrane zostały, w miarę trafnie, te style, które warto było uwzględnić jako zmienne niezależne w stosunku do postaw religijnych. (…)

Uzyskane w rezultacie badań wyniki empiryczne przedstawiono w rozprawie wystarczająco dokładnie. Autor najpierw analizuje ogólne parametry rozkładów, ich normalność, a następnie różnice w stylach poznawczych między kobietami i mężczyznami. Gwoli kompletności tej recenzji, trzeba podkreślić, że badane grupy charakteryzuje dość wysoka liczebność, co niewątpliwie stanowi walor rozprawy i stanowi dobrą podstawę do ewentualnej publikacji jej rezultatów. Wskutek wykrytych różnic w stylach uwarunkowanych płcią, podjęto trafną decyzję, aby rezultaty analizować oddzielnie dla mężczyzn i kobiet. (…).