Uprzedzenia w Polsce

Barbara Weigl
Omawiana książka Uprzedzenia w Polsce przygotowana jest przez 15 autorek i autorów, głównie (choć nie wyłącznie) pracowników naukowych Centrum Badań nad Uprzedzeniami przy Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Przedstawiony do recenzji tekst jest obszerny, zawiera ponad 400 stron maszynopisu wraz z tabelami, wykresami i opisem narzędzi badawczych. Pomijam w recenzji opis struktury tomu, podział na pięć części, analizę treści poszczególnych rozdziałów. Zakładam, że ostateczny kształt książki jest przemyślaną decyzją zespołu autorów oraz redaktorów naukowych i choć można sobie wyobrazić inną konstrukcję całości tekstu (np. na początku a nie na końcu książki opisać metodologię głównego narzędzia badawczego tzn. Polskiego Sondażu Uprzedzeń 2), to widoczne i cenne są starania redaktorów, aby kolejne artykuły (autorskie rozdziały) miały podobną, względnie jednolitą, standardową formę. Zapewne nie było to łatwym zadaniem.

Tom łączy w sobie kilka istotnych wątków:
– jest reakcją młodych naukowców na ważne problemy społeczne współczesnej Polski i świata;
– jest rzetelnym przywołaniem współczesnej światowej literatury naukowej w zakresie podjętych tematów;
– jest prezentacją unikalnych w skali polskiej wyników badań prowadzonych indywidualnie i – znacznie częściej – w zespole;
– jest próbą odniesienia uzyskanych wyników do teorii psychologicznej i próbą skonstruowania własnego modelu zachowań międzygrupowych;
– jest ambitnym projektem ukazania problematyki uprzedzeń w całej ich rozciągłości i złożoności społecznej, rzadko ukazywanych łącznie;
– jest przesłanką przekonania dotyczącego możliwości interwencji psychologicznej podążającej w kierunku minimalizacji społecznego konfliktu;
– jest kompetentną analizą metodologii badań sondażowych i przedstawieniem czytelnikowi warsztatu badawczego autorów.

Przez całość książki przewijają się i zazębiają trzy ważne wątki: aktualna wiedza psychologiczna i społeczna, zaawansowana metodologia badań empirycznych, refleksja etyczna dotycząca relacji międzygrupowych.

Jak wspominałam, recenzowany tom przygotowała spora grupa autorów. Nic więc dziwnego, że mimo starań redaktorów czytelnik w kolejnych partiach tekstu (autorskich rozdziałach) spotyka się z odmienną tematyką, stylami pisarskimi, proporcjami pomiędzy teorią a empirią, odmiennym nasyceniem literaturą przedmiotu, bardziej konkretnym lub abstrakcyjnym poziomem analiz, czasem powtórzeniami. Redaktorzy naukowi tomu są świadomi tego faktu i sygnalizują go w zgrabnie przygotowanym Wprowadzeniu.

Różnorodność przekazu proponowana w publikacji jest więc zarówno wielką zaletą, jak i niedostatkiem książki.

Podsumowując krótką ocenę przedstawionego do recenzji tekstu, stwierdzam, że jest to książka ze wszech miar warta szybkiej publikacji (dane sondażowe szybko się starzeją!). Drobne korekty powinny dotyczyć warstwy językowej i edytorskiej (książka potrzebuje starannej pracy redaktora językowego), nie merytorycznej.

Bez żadnych wątpliwości rekomenduję przedstawiony tekst do wydania.

Ewa Golebiowska
In one of the most authoritative discussions of Polish prejudice to date, Bilewicz, Stefaniak, Winiewski and other contributors to this volume illuminate the psychology of intergroup and intragroup relations in Poland. Leaving no stone unturned, the distinguished psychologists affiliated with the Center for the Study of Prejudice at the University of Warsaw use the theoretical and empirical tools of social science to draw a fascinating portrait of Polish prejudice. Their investigation is primarily – though not exclusively – based on the most recent nationally representative survey of Poles that was conducted under the auspices of the Center for the Study of Prejudice in 2013.

While it may seem that studying prejudice in one of the most ethnically and culturally homogeneous countries in Europe is not necessary, the authors show that attitudes toward minority groups are far from inconsequential in present day Polish society and politics. They include anti-Semitism, anti-Israelism, homophobia/homonegativity, prejudice directed at the Roma, as well as majority’s attitudes toward Chechens, one of Poland’s most sizable refugee groups. In addition, the book discusses the most intense divisions within Polish society and politics. They include class and political divisions as well as ideological conflict between right- and left-wing extremists in ongoing debates about the Smolensk catastrophe when Poland’s political and economic elites, including its then President, perished.

In keeping with the approach found in the research literature on intergroup relations, the authors separately examine the nature and sources of attitudes toward different groups. Going beyond the individual case studies, they also explore group-focused enmity in Poland – a tendency for prejudice toward one group to be correlated with negative attitudes toward others.

Not only do these capable researchers cover the entire spectrum of important social and political divisions in present day Poland, they systematically explore possible mechanisms for changes in stereotyping and prejudice. Social psychology tells us that intergroup contact is one of the best bets for diluting negative group stereotypes and prejudice with which they are associated. With this in mind, one of the chapters in the book examines intergroup contact that Poles experience and the factors that promote it. At present, Poles’ exposure to ethnic, religious, or sexual minorities is not widespread. On the bright side, the number of foreigners settling in Poland has been on the rise, therefore future opportunities for intergroup contact – and consequent reduction in stereotyping and prejudice – should rise in tandem. Formal education also offers a promise for socializing young people to be more comfortable with diversity, with public education most likely to facilitate such exposure. In one chapter, therefore, the authors examine Poles’ attitudes toward public and private schools, an important and timely question in light of the growing popularity of private schools.

One of the book’s many strengths is that the research it reports is theoretically grounded in the psychology of intergroup relations. The authors are well-versed in contemporary theories of intergroup relations and effectively apply them to their study of Polish prejudice. For example, the chapter on sexism in Poland draws on previous work on ambivalent and modern sexism. Going beyond that work, Pietrzak and Mikolajczak’s examination includes attention to motherhood – an especially important element of Polish sexism that centers on the expectation that women have a responsibility to bear children and need them for personal self-fulfillment.

While many of the research findings reported in the book are not surprising, there are some „nuggets” that could not be expected without systematic analysis. For example, the strength of Polish national identity is correlated negatively with anti-Semitism, a finding that appears counterintuitive at first but is in line with other work that shows ingroup favoritism not to automatically lead to outgroup bias. Contact with Jews is not significantly correlated with any form of anti-Semitism the authors study in the book – a finding that’s both counterintuitive and troubling. Yet, the authors offer a compelling explanation for this finding by noting that the impact of actual contact may be in this case confounded with the influence of illusory contact with Jews. Another fascinating finding concerns the complicated nature of the feelings of national victimhood which can sometimes lead to more negative and sometimes more positive intergroup attitudes. Or, the findings showing that the highest levels of anti-Semitism and anti-Roma prejudice are found in areas which had the highest concentrations of Jews and in those areas where Roma have been living the longest – counterintuitive based on the contact hypothesis but more consistent with work on realistic group conflict theories.
In short, the book is a must-read for anyone interested in the dynamics of prejudice in general and in the dynamics of Polish prejudice in particular.