Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka
Matczak, A., Knopp, K. A. (2013). Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka. Warszawa: Liberi Libri.
Pierwsza część książki zawiera omówienie podstawowych kwestii dotyczących inteligencji emocjonalnej, dostarczając odpowiedzi na pytania: Jakie są różne sposoby rozumienia pojęcia inteligencji emocjonalnej? Jakie bardziej szczegółowe zdolności składają się na inteligencję emocjonalną? Jak można ją mierzyć? Jakie czynniki – zwłaszcza poznawcze, temperamentalne i środowiskowe – wpływają na jej kształtowanie się? Część druga jest przeglądem dotychczasowych badań, prowadzonych przez autorki lub pod ich kierunkiem, dotyczących roli inteligencji emocjonalnej: jej znaczenia dla funkcjonowania szkolnego i zawodowego oraz kontaktów społecznych, jej związku z predyspozycjami twórczymi i samooceną, wreszcie – jej znaczenia dla psychicznego dobrostanu człowieka oraz radzenia sobie ze stresem i chorobą.
CZĘŚĆ I. ZAGADNIENIA OGÓLNE
Rozdział 1. Pojęcie inteligencji emocjonalnej
Geneza pojęcia
Różne sposoby rozumienia inteligencji emocjonalnej
Zdolności wchodzące w skład inteligencji emocjonalnej
Typy inteligencji emocjonalnej
Cechy osobowości sprzyjające wykorzystywaniu i rozwojowi inteligencji emocjonalnej
Inteligencja emocjonalna a inteligencja ogólna
Rozdział 2. Pomiar inteligencji emocjonalnej
Wprowadzenie
Testy do pomiaru inteligencji emocjonalnej
Kwestionariusze do pomiaru inteligencji emocjonalnej
Sposoby pomiaru inteligencji emocjonalnej u dzieci
Rozdział 3. Czynniki wpływające na kształtowanie się inteligencji emocjonalnej
Wprowadzenie
Inteligencja emocjonalna a wiek i rozwój poznawczy
Temperamentalne uwarunkowania inteligencji emocjonalnej
Środowiskowe uwarunkowania inteligencji emocjonalnej
Możliwości kształtowania inteligencji emocjonalnej poprzez celowy trening
Różnice międzypłciowe w zakresie inteligencji emocjonalnej
CZĘŚĆ II. ROLA INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ
Rozdział 4. Inteligencja emocjonalna a efektywność funkcjonowania szkolnego i zawodowego
Inteligencja emocjonalna a funkcjonowanie szkolne
Inteligencja emocjonalna a funkcjonowanie zawodowe
Rozdział 5. Inteligencja emocjonalna a relacje interpersonalne
Inteligencja emocjonalna a kompetencje społeczne
Inteligencja emocjonalna a popularność interpersonalna
Inteligencja emocjonalna a wrażliwość społeczna
Inteligencja emocjonalna a funkcjonowanie w bliskich związkach
Rozdział 6. Inteligencja emocjonalna a twórczość
Rozdział 7. Inteligencja emocjonalna a różne aspekty samooceny
Inteligencja emocjonalna a poczucie własnej wartości
Inteligencja emocjonalna a poczucie umiejscowienia kontroli
Inteligencja emocjonalna a poczucie własnej skuteczności
Inteligencja emocjonalna a nadzieja
Rozdział 8. Inteligencja emocjonalna a psychiczny dobrostan
Inteligencja emocjonalna a zadowolenie z życia i poczucie szczęścia
Inteligencja emocjonalna a poczucie samotności
Rozdział 9. Inteligencja emocjonalna a radzenie sobie ze stresem i z chorobą
Inteligencja emocjonalna a odporność na stres
Inteligencja emocjonalna a style radzenia sobie ze stresem
Inteligencja emocjonalna a radzenie sobie z chorobą
Uwagi końcowe
Bibliografia
Anna Matczak – profesor zwyczajny w Instytucie Psychologii na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, emerytowany profesor Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik merytoryczny Pracowni Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. W pracy naukowej i dydaktycznej zajmuje się od wielu lat psychologią różnic indywidualnych, zwłaszcza problematyką diagnozy intelektu. Prowadzi badania nad stylami poznawczymi, kompetencjami społecznymi i inteligencją emocjonalną. Kierowała pracami doktorskimi i licznymi pracami magisterskimi z tego zakresu. Jest autorką wielu narzędzi psychologicznych – testów i kwestionariuszy, stosowanych zarówno w badaniach naukowych, jak i w praktyce psychologicznej.
Katarzyna A. Knopp – adiunkt w Katedrze Psychologii Różnic Indywidualnych Instytutu Psychologii na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się na uwarunkowaniach oraz znaczeniu inteligencji emocjonalnej i inteligencji społecznej w funkcjonowaniu człowieka, a także na możliwościach rozwijania kompetencji społeczno-emocjonalnych dzieci poprzez celowe oddziaływania psychoedukacyjne. Obecnie prowadzi badania nad strukturą i zmianami rozwojowymi w zakresie wiedzy emocjonalnej u dzieci w wieku wczesnoszkolnym.
Maria Ledzińska
Psychologiczne studia nad inteligencją emocjonalną mają niezbyt odległą tradycję, mimo że na jej istnienie i znaczenie w codziennym życiu zwracano uwagę już w pierwszych dziesięcioleciach minionego stulecia. Jednak dopiero ostatnie dekady ubiegłego wieku przyniosły ożywienie badań, które cechuje duża dynamika oraz znaczne zróżnicowanie. Można nawet powiedzieć o pewnej „modzie na studia nad IE”, przejawem której pozostaje duża popularność badań plasowanych przede wszystkim w nurcie psychologii różnicowej, ale również w ramach psychologii osobowości. Wielość podejmowanych prac wiąże się – z oczywistych powodów – z kumulowaniem danych, szczególnie wyników badań empirycznych i – formułowanych na ich podstawie – nie zawsze konkluzywnych wniosków. Zamieszczane są one częściej na łamach czasopism niż na stronach książek. Wśród specjalistycznych publikacji więcej jest też materiałów anglojęzycznych niż polskich. W rodzimym piśmiennictwie dominantę stanowią – jak się wydaje – opracowania popularnonaukowe, wśród których znajdują się nie zawsze fortunne tłumaczenia. Wyjątek stanowią oryginalne teksty naukowe (artykuły, rozdziały w książkach, podręczniki do testów), autorstwa Anny Matczak, w drugiej kolejności materiały o zdecydowanie niższej randze przygotowane przez Jej uczniów, współpracowników lub osoby zgłębiające tajniki IE a reprezentujące inne ośrodki uniwersyteckie. To, co szczególnie istotne w studiach nad inteligencją emocjonalną (jak i innymi rodzajami ludzkiej inteligencji), to jej praktyczne znaczenie, rola w codziennym życiu, funkcjonowaniu człowieka. Recenzowana książka dotyczy w znacznej mierze tego właśnie aspektu, co sygnalizuje jego tytuł.
Książka składa się z dwóch części. W pierwszej przedstawiono – w trzech kolejnych rozdziałach – zagadnienia ogólne, tj. pojęcie inteligencji emocjonalnej, sposób jej pomiaru oraz złożone psychologiczne uwarunkowania. Ta część książki spełnia niejako rolę fundamentu, podstawy niezbędnej do zrozumienia bardziej szczegółowej narracji zamieszczonej w drugiej części, poświęconej z kolei regulacyjnej roli IE. Pozostaję jeszcze przy pierwszym fragmencie tomu, w którym Autorki porządkują jakże liczne dane z obszaru zagadnień podstawowych. Wszystkie treści są ważne, klarowne i uplasowane na właściwym miejscu. Wszystkie też objaśniają genezę tytułowego zjawiska, sposób jego definiowania, złożoność, trudy diagnozy, wreszcie – zmiany rozwojowe i wielorakie, podmiotowe oraz kontekstowe uwarunkowania.
Obszerniejsza część druga (rozdziały 4-9) zawiera systematyczny wywód na temat znaczenia inteligencji emocjonalnej we wszystkich ważnych sferach ludzkiej aktywności. Czytelnik dowiaduje się na temat związków między inteligencją emocjonalną a: funkcjonowaniem szkolnym i zawodowym, relacjami międzyludzkimi, twórczością, samooceną, dobrostanem, wreszcie – radzeniem sobie ze stresem i chorobą. Autorki dokonały bardzo rozległego przeglądu literatury, co znajduje odzwierciedlenie w liczbie i rodzaju odsyłaczy oraz rejestrze bibliografii. Zebrany materiał poddały niemal doskonałemu uporządkowaniu, stosując kilka istotnych kryteriów organizacji. Zwracam uwagę na trzy z nich:
– obszary funkcjonowania: uwzględniające sfery psychiki i obszary aktywności,
– przesłanki teoretyczne przedstawianych rozważań: zaprezentowane według autorów szkół a więc i sposobów rozumienia głównego zjawiska,
– dokumentacja empiryczna: w układzie prezentującym przyjęty sposób postępowania i pozyskane dane empirycznie, z podziałem na wyniki zweryfikowane, niespójne oraz oczekiwane.
Wśród przytaczanych danych znajdują się także te pozyskane przez Autorki w ich własnych postępowaniach oraz otrzymane w pracach wykonanych pod ich kierunkiem. Materiał jest tak przygotowany, że w kolejnych wznowieniach książki (w co nie wątpię) łatwo o aktualizację stwierdzeń w oparciu o nowe wyniki.
Zainteresowana problematyką różnic indywidualnych w funkcjonowaniu poznawczym śledzę od lat kilku lat dane na temat znaczenia IE w funkcjonowaniu umysłu. Lektura coraz to nowych tekstów przyprawiała nierzadko o „prawdziwy ból głowy”, głównie ze względu na rosnącą nieustannie liczbę informacji (prawdziwy zalew) i brak ujęć całościowych. Niniejszy tom jest pierwszym na polskim rynku wydawniczym spełniającym te oczekiwania. Monografia porządkuje bowiem i uogólnia najważniejsze dane naukowe na temat znaczenia inteligencji emocjonalnej.
Podkreślam raz jeszcze: książka jest bardzo wartościowa poznawczo oraz dydaktycznie. Informuje o współczesnym stanie wiedzy na temat inteligencji emocjonalnej, o tym co stanowi o jej istocie, jak się ma do innych rodzajów inteligencji (zwłaszcza tzw. akademickiej), od czego zależy, jak ją mierzyć, wreszcie – czy i w jaki sposób wpływa na różne sfery ludzkiego funkcjonowania. Podkreślam ten ostatni aspekt, tj. złożone mechanizmy wpływu na zachowanie w różnych jego przejawach. W syntetycznych uwagach końcowych ujęte zostały główne powody zróżnicowania wyników badań nad rolą inteligencji emocjonalnej w codziennym życiu osób w różnym wieku.
Czytałam tom z dwóch perspektyw: recenzenta oraz potencjalnego czytelnika. Na tej podstawie mogę powiedzieć, że tekst – mimo iż naukowy – jest łatwy w odbiorze. Dobrej recepcji sprzyja przede wszystkim sposób jego przygotowania, dowód ekspertywności Autorek. Książka została przygotowana przez znawczynie problematyki reprezentujące dwa pokolenia badaczy, osoby mające za sobą wiele lat udanej współpracy. Widać przede wszystkim rękę mistrza, a właściwie Mistrzyni. Fachowość odczuwa się podczas lektury całego materiału. Dostrzegam staranność w dobrze treści, które świetnie wyselekcjonowano i zorganizowano, klarowność prowadzonego wywodu, doskonałą narrację.
Opiniowany tom jest wartościowy poznawczo, potrzebny na rynku wydawniczym, przygotowany perfekcyjnie pod względem merytorycznym i formalnym. Jestem przekonana, że znajdzie wielu czytelników nie tylko wśród studentów różnych kierunków oraz etapów studiów, ale pośród szerokiego grona odbiorców (nauczyciele, wychowawcy, rodzice). Z całym przekonaniem rekomenduję go do szybkiego druku.