Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka

Maria Ledzińska
Psychologiczne studia nad inteligencją emocjonalną mają niezbyt odległą tradycję, mimo że na jej istnienie i znaczenie w codziennym życiu zwracano uwagę już w pierwszych dziesięcioleciach minionego stulecia. Jednak dopiero ostatnie dekady ubiegłego wieku przyniosły ożywienie badań, które cechuje duża dynamika oraz znaczne zróżnicowanie. Można nawet powiedzieć o pewnej „modzie na studia nad IE”, przejawem której pozostaje duża popularność badań plasowanych przede wszystkim w nurcie psychologii różnicowej, ale również w ramach psychologii osobowości. Wielość podejmowanych prac wiąże się – z oczywistych powodów – z kumulowaniem danych, szczególnie wyników badań empirycznych i – formułowanych na ich podstawie – nie zawsze konkluzywnych wniosków. Zamieszczane są one częściej na łamach czasopism niż na stronach książek. Wśród specjalistycznych publikacji więcej jest też materiałów anglojęzycznych niż polskich. W rodzimym piśmiennictwie dominantę stanowią – jak się wydaje – opracowania popularnonaukowe, wśród których znajdują się nie zawsze fortunne tłumaczenia. Wyjątek stanowią oryginalne teksty naukowe (artykuły, rozdziały w książkach, podręczniki do testów), autorstwa Anny Matczak, w drugiej kolejności materiały o zdecydowanie niższej randze przygotowane przez Jej uczniów, współpracowników lub osoby zgłębiające tajniki IE a reprezentujące inne ośrodki uniwersyteckie. To, co szczególnie istotne w studiach nad inteligencją emocjonalną (jak i innymi rodzajami ludzkiej inteligencji), to jej praktyczne znaczenie, rola w codziennym życiu, funkcjonowaniu człowieka. Recenzowana książka dotyczy w znacznej mierze tego właśnie aspektu, co sygnalizuje jego tytuł.

Książka składa się z dwóch części. W pierwszej przedstawiono – w trzech kolejnych rozdziałach – zagadnienia ogólne, tj. pojęcie inteligencji emocjonalnej, sposób jej pomiaru oraz złożone psychologiczne uwarunkowania. Ta część książki spełnia niejako rolę fundamentu, podstawy niezbędnej do zrozumienia bardziej szczegółowej narracji zamieszczonej w drugiej części, poświęconej z kolei regulacyjnej roli IE. Pozostaję jeszcze przy pierwszym fragmencie tomu, w którym Autorki porządkują jakże liczne dane z obszaru zagadnień podstawowych. Wszystkie treści są ważne, klarowne i uplasowane na właściwym miejscu. Wszystkie też objaśniają genezę tytułowego zjawiska, sposób jego definiowania, złożoność, trudy diagnozy, wreszcie – zmiany rozwojowe i wielorakie, podmiotowe oraz kontekstowe uwarunkowania.

Obszerniejsza część druga (rozdziały 4-9) zawiera systematyczny wywód na temat znaczenia inteligencji emocjonalnej we wszystkich ważnych sferach ludzkiej aktywności. Czytelnik dowiaduje się na temat związków między inteligencją emocjonalną a: funkcjonowaniem szkolnym i zawodowym, relacjami międzyludzkimi, twórczością, samooceną, dobrostanem, wreszcie – radzeniem sobie ze stresem i chorobą. Autorki dokonały bardzo rozległego przeglądu literatury, co znajduje odzwierciedlenie w liczbie i rodzaju odsyłaczy oraz rejestrze bibliografii. Zebrany materiał poddały niemal doskonałemu uporządkowaniu, stosując kilka istotnych kryteriów organizacji. Zwracam uwagę na trzy z nich:
– obszary funkcjonowania: uwzględniające sfery psychiki i obszary aktywności,
– przesłanki teoretyczne przedstawianych rozważań: zaprezentowane według autorów szkół a więc i sposobów rozumienia głównego zjawiska,
– dokumentacja empiryczna: w układzie prezentującym przyjęty sposób postępowania i pozyskane dane empirycznie, z podziałem na wyniki zweryfikowane, niespójne oraz oczekiwane.

Wśród przytaczanych danych znajdują się także te pozyskane przez Autorki w ich własnych postępowaniach oraz otrzymane w pracach wykonanych pod ich kierunkiem. Materiał jest tak przygotowany, że w kolejnych wznowieniach książki (w co nie wątpię) łatwo o aktualizację stwierdzeń w oparciu o nowe wyniki.

Zainteresowana problematyką różnic indywidualnych w funkcjonowaniu poznawczym śledzę od lat kilku lat dane na temat znaczenia IE w funkcjonowaniu umysłu. Lektura coraz to nowych tekstów przyprawiała nierzadko o „prawdziwy ból głowy”, głównie ze względu na rosnącą nieustannie liczbę informacji (prawdziwy zalew) i brak ujęć całościowych. Niniejszy tom jest pierwszym na polskim rynku wydawniczym spełniającym te oczekiwania. Monografia porządkuje bowiem i uogólnia najważniejsze dane naukowe na temat znaczenia inteligencji emocjonalnej.

Podkreślam raz jeszcze: książka jest bardzo wartościowa poznawczo oraz dydaktycznie. Informuje o współczesnym stanie wiedzy na temat inteligencji emocjonalnej, o tym co stanowi o jej istocie, jak się ma do innych rodzajów inteligencji (zwłaszcza tzw. akademickiej), od czego zależy, jak ją mierzyć, wreszcie – czy i w jaki sposób wpływa na różne sfery ludzkiego funkcjonowania. Podkreślam ten ostatni aspekt, tj. złożone mechanizmy wpływu na zachowanie w różnych jego przejawach. W syntetycznych uwagach końcowych ujęte zostały główne powody zróżnicowania wyników badań nad rolą inteligencji emocjonalnej w codziennym życiu osób w różnym wieku.

Czytałam tom z dwóch perspektyw: recenzenta oraz potencjalnego czytelnika. Na tej podstawie mogę powiedzieć, że tekst – mimo iż naukowy – jest łatwy w odbiorze. Dobrej recepcji sprzyja przede wszystkim sposób jego przygotowania, dowód ekspertywności Autorek. Książka została przygotowana przez znawczynie problematyki reprezentujące dwa pokolenia badaczy, osoby mające za sobą wiele lat udanej współpracy. Widać przede wszystkim rękę mistrza, a właściwie Mistrzyni. Fachowość odczuwa się podczas lektury całego materiału. Dostrzegam staranność w dobrze treści, które świetnie wyselekcjonowano i zorganizowano, klarowność prowadzonego wywodu, doskonałą narrację.

Opiniowany tom jest wartościowy poznawczo, potrzebny na rynku wydawniczym, przygotowany perfekcyjnie pod względem merytorycznym i formalnym. Jestem przekonana, że znajdzie wielu czytelników nie tylko wśród studentów różnych kierunków oraz etapów studiów, ale pośród szerokiego grona odbiorców (nauczyciele, wychowawcy, rodzice). Z całym przekonaniem rekomenduję go do szybkiego druku.